By 
Tanı ve tedavi dahil bugüne kadar obezitenin çoğunlukla fiziksel ve psikolojik yönlerinden bahsedildi. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar obezitenin fark edilmeyen sosyal bir yönünün önemini ortaya çıkardı. Bu sosyal yön: Stigma, yani damgalama!
Obezitede Stigma Tanımı, Sıklığı ve Nedenleri
Stigma, cinsiyet veya yaş, cinsel yönelim, sınıf, ırk, etnik köken veya davranış gibi gerçek veya algılanan bir farka dayalı olarak insanları veya grupları devalüe etmek için güçlü bir sosyal süreçtir.
Obezitede stigma, obezitesi olan kişilere karşı dışlamaya neden olabilecek ve eşitsizliklere yol açabilecek eylemleri içeren sosyal süreçtir.
Obezitede stigma şu an dünyanın her yerinde mevcut durumda. Yapılan araştırmalar Kuzey Amerika, Avustralya ve Batı Avrupa gibi ülkelerde daha yaygın olduğunu göstermiştir.
Günümüzde modern kültürün zamanla incelik kavramını daha sağlıklı ve sosyal göstermeye çalışması, televizyon ve sosyal medya gibi kitle iletişim araçlarının obez bireyleri olumsuz bir şekilde tasvir ettiği için stigmayı sosyal olarak kabul edilebilir olarak bir kavram olarak göstermesi, çoğu bireyin obezitenin kendi kendini kontrol ederek önlenebilen bir hastalık olduğuna, kilo kaybında yaşanan başarısızlığın bireysel uyumsuzluk olduğuna, obezitenin daha çok duygusal problemlerden kaynaklandığına inanılması gibi nedenlerden dolayı obezitede stigma kavramı ortaya çıkmıştır.
Obez Bireylerin Stigmaya Maruz Kaldığı Alanlar
Obezitede stigmaya her ne kadar farkında olmasak da aslında hayatımızın her alanında rastlıyoruz. En fazla görülen alanlar başında iş hayatı, sağlık hizmeti alanı ve eğitim alanı gelmektedir.
• İş Hayatı
Aşırı kilolu veya obez bireylerin zayıf iradeli, tembel, akıllı olmayan ve obur olarak olumsuz kalıplaştırılması, gerek iş bulmada gerekse iş ortamının içinde çeşitli sıkıntılar çekmelerine neden olmaktadır. Örneğin; yapılan araştırmalarda iş başvurularında aynı iş kriterlerine sahip adaylardan daha ince olanların kabul edilme olasılıklarının daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Yapılan farklı araştırmalarda obezitesi olan bireylerin normal kilolu meslektaşlara kıyasla daha az liderlik özelliklerine sahip oldukları, obezitesi olan çalışanların ilk maaşlarının daha düşük olduğunu ve normal ağırlık çalışanlarından daha uzun saatler çalıştığını gösterilmiştir.
• Sağlık Hizmetleri Alanı
Şaşırtıcı bir şekilde obezitenin tedavisinde en büyük rolü oynayan sağlık hizmetleri alanında da obez bireylere karşı olumsuz tutumların gösterilmesi yaygındır. Bu durum doktorlar, hemşireler, psikologlar ve diyetisyenler, tıp öğrencileri tarafından daha çok yapılmaktadır. Yapılan çalışmalara göre doktorlar obez bireyleri uyumsuz, tembel, özdenetimi eksik, zayıf iradeli, akılsız ve başarısız olarak, hemşireler obez bireyleri uyumlu olmayan, aşırı duyarlı, tembel ve başarısız olarak görmektedir. Bu tür olumsuz tutumlardan dolayı çoğu obez birey hastaneye gitmekte isteksizlik ve sağlık durumlarını bildirmede de utanç hissetmektedir.
• Eğitim Sektörü
Obez bireylere stigma çok küçük yaşlardan itibaren uygulanmaktadır. Bu durum çoğunlukla mağduriyet, alay ve zorbalık olarak kendini gösterir. Okullarda öğrenciler vücut ağırlığı bakımından daha yüksek olan akranlarına genellikle negatif söylemlerde bulunma, lakap takma, aktivitelerde yer almalarına izin vermeme, fiziksel olarak saldırganlıkta bulunma, haklarında dedikodular yayma gibi olumsuz tutumlar sergilerler. Bu durumda obez bireyler okula daha az gitmekte, daha düşük akademik başarı göstermekte, yeme davranışlarında bozukluklar yaşamakta, sosyal ve psikolojik yönden daha fazla etkilenmektedirler.
Obezitede Stigmanın Olumsuz Sonuçları
Obez bireylere karşı yapılan stigma olayının olumsuz sonuçlarını kısaca;
- Depresyon
- Kaygı
- Özgüven yetersizliği
- Vücut algısında bozuklular
- Akranları tarafından sosyal ortamlardan reddedilme
- Arkadaşlık ilişkilerinin kötüleşmesi
- Akademik başarının düşmesi
- Sağlıksız diyet uygulamalarına, ilaçlara, detokslara vb. başvurma
- Duygusal olarak yeme bozukluklarının ortaya çıkması
- Fiziksel aktivite yapmakta isteksizlik olarak toparlayabiliriz.
Obezite Stigmasını Önlemek Mümkün mü?
Günümüzde obezite stigmasının ne kadar yaygın olduğu ve bunun obez bireyleri nasıl etkilediği düşünüldüğünde bu konunun önlenmesi için gerekli adımların atılması gerektiği aşikar. Alınması gereken yöntemleri sıralarsak;
- Stigma, halk sağlığının bir konusu olduğu için ulusal düzeyde devletlerin öncelikle gerekli araştırmalar yaparak, uzmanların desteğiyle öncelikli alanlarda obezite stigmasını azaltma yönünde projeler üretmesi ve uygulaması gereklidir.
- Ağırlığa dayalı ayrımcılığı yasaklayan yasalar çıkartılıp yürürlüğe koymak gereklidir.
- Sağlık hizmetleri alanında “obez hasta“dan ziyade hasta veya “ obezitesi olan kişi” gibi halk sağlığı hizmetlerinde birincil dil benimsenmelidir.
- Sağlık profesyonellerine bu konuda eğitimler verilmelidir. Eğitimler ağırlık stigmasının yaygınlığı ve sonuçları konusunda farkındalığın artırılmasına yardımcı olarak, obeziteden etkilenen hastalar hakkında daha doğru ve empatik bir anlayış benimsemeye teşvik edebilir.
- Olumsuz tutumları önlemeye yardımcı olmak için toplum obezite stigması hakkında eğitilmelidir.
- Kilo damgasıyla mücadele eden kuruluşlardan veya bilinçli arkadaşlardan ve aile üyelerinden sosyal destek alınmalıdır.
- Fazla kilolarla ilgili olumsuz duygular nedeniyle eğlenceli aktivitelerden kaçınmak yerine, bu kısıtlamaları hafifletmek ve bu aktivitelere daha eksiksiz katılmak için hedefler belirlenmelidir.
- Olumsuz vücut algısı yerine, kendini kabul etmeyi ve olumlu benlik saygısını vurgulayan olumlu konuşma stratejileri uygulanmalıdır gerekirse bir terapistle konuşulmalıdır.
- Çocuklar, gençler ve obezitesi olan yetişkinler arasında zihinsel sağlık direncini ve vücut pozitifliğini teşvik edici konuşmalar, gösteriler vb. etkinlikler yapılabilir.
